Co to są mikotoksyny?
Mikotoksyny produkowane są przez różne gatunki pleśni. Najczęściej za ich powstawanie odpowiadają: Aspergillus, Penicillium, Fusarium. Trudne do wykrycia, nie mają bezpośredniego wpływu na smak żywności. Są jednak substancjami bardzo niebezpiecznymi dla organizmu. Niestety uniknięcie pleśni jest praktycznie niemożliwe, zwłaszcza w klimacie ciepłym i wilgotnym. Mikotoksyny mogą powstawać na różnych etapach produkcji żywności, zaczynając od uprawy na polu. Wśród najgroźniejszych wyróżniamy:
- Aflatoksyny wywołują choroby u ludzi i zwierząt. Przyczyniają się do powstawania nowotworów. Często znajdują się w mleku, co powoduje większe narażenie na toksynę niemowląt.
- Patuliny powstają na owocach zaatakowanych przez pleśń. Wnikając w głąb tkanki powodują zatrucia pokarmowe, uaktywnienie wrzodów, a nawet krwawienia.
- Ochratoksyny mogą wystąpić na wszystkich zbożach, ziarnach fasoli, kawy, kakao. Często kumulują się w produktach pochodzenia zwierzęcego i mięsie. Mogą powodować uszkodzenie płodu, choroby nerek i nefropatię.
- Toksyny fuzaryjne występują w ziarnach zbóż i kukurydzy, orzechach włoskich, soi, piwie. Atakują rośliny podczas uprawy.
- Zearalenony występują najczęściej w ziarnach kukurydzy, innych zbóż oraz produktach, które powstają w wyniku ich przetwarzania. Naukowcy podkreślają, że w wyniku spożywania przez zwierzęta zakażonych ziaren, może dość do obniżenia płodności loch. W przypadku zanieczyszczenia tego typu toksynami mleka, może dojść do obniżenia odporności prosiąt i ich niższego wzrostu.
Mikotoksyny w ziarnach kukurydzy
Kukurydza od kilku lat jest jedną z najczęściej stosowanych pasz w żywieniu prosiąt, świń i macior. Na uwagę zasługuje jej wysoka kaloryczność, wartość energetyczna i brak związków antyżywieniowych. Niestety, w przypadku kukurydzy, występuje jedna znacząca wada. Wiele upraw krajowych jest zagrożona przez występowanie mikotoksyn. Znawcy tematu podkreślają, że problem może dotyczyć nawet 80% upraw rodzimych. Powszechnie występującą mikotoksyną jest zearalenon.
Dlaczego grzyby produkują mikotoksyny?
Produkcja mikotoksyn jest spowodowaną reakcją niektórych grzybów na zmianę temperatury, a także reakcją obronną przed innymi grzybami próbującymi osiąść na kolbach kukurydzy. W naszej strefie klimatycznej zbiory kukurydzy odbywają się najczęściej jesienią, kiedy zmienność temperatury jest normą. Na atak pleśni są narażone ziarna kukurydzy najdłużej pozostające na polu. Mikotoksyny najbardziej sprzyjające warunki do rozwoju mają w temperaturze poniżej 0°C. W kukurydzy zbieranej po pierwszych przymrozkach zawartość toksyn grzybowych wzrasta kilkakrotnie.
Jak zapobiegać występowaniu mikotoksyn?
Występowaniu mikotoksyn należy zapobiegać. Można to robić w czasie uprawy i podczas przechowywania ziarna. Przede wszystkim należy wybrać odpowiednie gatunki uprawianej kukurydzy. Najlepiej ograniczyć się do odmian wczesnych i średnio wczesnych. To pozwoli na zbiór w takim czasie, kiedy mikotoksyny będą miały utrudniony rozwój. Badania naukowców potwierdzają, że ich zawartość w ziarnach kukurydzy jest w granicach dopuszczalnej normy. Niezbędny jest również płodozmian. Grzyb wytwarzający mikotoksyny atakuje w równym stopniu rośliny zbożowe i kukurydzę. Z tego powodu warto wybrać naprzemienne roślinę niezbożową. Resztki pożniwne powinny być silnie rozdrabniane i przeorywane z kredą lub wapnem węglowym. To umożliwi ograniczenie zarodników, które infekują grzybem zdrowe rośliny. Kukurydza powinna być nawożona odpowiednimi dawkami nawozu fosforowego i potasowego. Wymagana jest duża staranność przed i podczas siewu. Ważne, by rośliny wschodziły równo, a ich kolby dojrzewały w tym samym czasie. Rośliny opóźnione będą nie tylko mniej plonowały, ale mogą być zarażone grzybami, co spowoduje wytworzenie mikotoksyn. Zarażone rośliny mogą uszkodzić całą partię plonu z określonego pola.
Ograniczenie uszkodzeń kukurydzy po zbiorze
Nawet zdrowe ziarna kukurydzy mogą po zbiorze być atakowane przez pleśń, która doprowadzi do rozwoju mikotoksyn. Można temu przeciwdziałać poprzez: czyszczenie ziarna przed składowaniem, unikanie przechowywania kukurydzy wilgotnej oraz dokładnie wyczyszczenie miejsca, gdzie ziarno będzie składowane.
Tekst: Magdalena Lisek