Pasza rzepakowa to bogate źródło białka, w niskiej cenie. W Polsce rocznie produkuje się około 1,6 miliona ton paszy rzepakowej. Rzepaku uprawia się coraz więcej, ponieważ jest duże zapotrzebowanie na olej rzepakowy stosowany do produkcji biopaliwa.
Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, że nasiona rzepaku są bardzo obfite w białko, dlatego z produktów ubocznych produkcji biopaliw – śruty i makuch wytwarza się pasze dla zwierząt. Pasze rzepakowe mają nieco mniej białka od śruty sojowej. Zła sława pasz rzepakowych spowodowana jest również hodowlą rzepaku wysokoerukowego zawierającego duże ilości glukozynolany zawierającej nadmierną ilość włókna. Jednak obecnie odchodzi sie od produkcji tych rodzajów rzepaku, więc pasze dostępne na rynku nie są obarczone wadami sprzed kilku lat.
Kapusta rzepakowa
Kapusta rzepakowa (Brassica napus), tak brzmi właściwa nazwa rzepaku, pochodzi z ternu ziem przyległych do Morza Śródziemnego. Historia jego uprawy sięga 2000 p.n.e. W Polsce corocznie obsiewa się rzepakiem 900 tysięcy hektarów i zbiera się około 3 mln ton tego surowca. Z rzepaku wytwarzany jest przede wszystkim olej jadalny zawierający kwasy tłuszczowe omega – 3 i omega – 6 bardzo potrzebne dla zdrowia człowieka. Są to naturalne sterole roślinne. Dużo wyższą jakościa cechują się odmiany rzepaku niskoerukowego, który zawiera dużo mniej szkodliwych substancji od odmian wysokoerukowych.
Od lat trwają prace nad uszlachetnieniem rzepaku. Spowodowane to jest obecnością w śrutach poekstrakcyjnych i makuchach duże ilości glukozynolanów, które cechowały się działaniem antyżywieniowym. Nadawały roślinie gorzki smak i zaburzały metabolizm jodu i pracę tarczycy. W rezultacie zwierzęta mniej żerowały, dostawały woli tarczycowych i miały spowolniony wzrost. Obecnie uprawiane odmiany rzepaku zawierają już tylko śladowe ilości glukozynolanów w nasionach. Nieco więcej jest tych związków w śrucie i makuchu, którymi nie wolno karmić młodych zwierząt. Największą popularnością w hodowli rzepaku cieszą się odmiany trzyzerowe, zawierające dużo mniejszą ilość glukozynolanów i kwasu erukowego, a także wykazujące mniejszą obecność włókien w nasionach.
Pasza rzepakowa w postaci śruty
Olej rzepakowy uzyskuje się głównie dzięki ekstrakcji, której produktem ubocznym jest śruta rzepakowa. Najpierw rozdrabnia się i podgrzewa nasiona a potem chemicznie wypłukuje się z nich tłuszcz. W śrucie rzepakowej pozostaje niewiele – bo około 2-2,5 % tłuszczu.
Makuch
Makuch powstaje na skutek produkcji oleju rzepakowego poprzez tłoczenie. W specjalnych prasach wyciska się olej, to co zostaje to właśnie makuch o zawartości około 20% tłuszczu.
Zarówno śruta rzepakową jak i makuch może służyć jako pasza w hodowli świń, przy tym śruta jest mniej energetyczna. Taka zawierająca około 2,4 % oleju ma koncentrację energii na poziomi 12 MJ EM/kg. Dużo wyższą wartość ma makuch. Dla przykładu – taki zawierający12,5 % tłuszczu ma wartość energetyczną równą 13,5 MJ EM/kg. Makuch o zawartości oleju na poziomie 20 % daje koncentrację energii wyższą niż 15 MJ/kg.
Białko
Pasza rzepakowa jest dużo bogatsza w białko niż makuch. Może ona zawierać nawet 40 % białka ogólnego. Makuchy mają od 28 do 231 % białka. Białko rzepakowe jest różne od białka sojowego. Ma 15 % mniej lizyny a o 50 % więcej metioniny. Inne aminokwasy również maja inny udział np. cystyny w białku rzepakowym jest o 60% więcej, o 10% więcej jest też treoniny.Jeśli pasze rzepakowe zmiesza się z poekstrakcyjną śrutą sojową albo nasionami roślin strączkowych to uzyskuje się doskonałe efekty żywieniowe. Dlatego, że bogata w lizynę pasz zawiera mniej aminokwasów siarkowych (met + cys). Badając pasze rzepakowe najlepsze wyniki dało karmienie mieszankami opartymi na śrucie rzepakowej i grochu oraz na śrucie i bobiku. Natomiast nie powinno się łączyć paszy rzepakowej i łubinu, bo taka mieszanka powoduje spadek dziennych przyrostów.
Zawartość substancji szkodliwych
Przez to, że makuch powstaje w niższej temperaturze stosunkowo większy jest udział substancji szkodliwych takich jak glukozynolany i inhibitory trypsyny. W śrucie rzepakowej jest ich mniej dlatego udział śruty rzepakowej w paszy dla świń jest większy niż makuchu. Niektórzy producenci pasz poddają makuch ekstruzji czyli obróbce termiicznej, właśnie po to by zminiejszyć znacząco udział substancji szkodliwych. Cena takiego ekstruzjowanego makuchu jest około 100 zł droższa od standardowego.
Szkodliwa jest też zbyt wysoka zawartość włókien. Nie przeszkadza to w karmieniu loch, ale nalezy sprawdzić czy nie przekroczona jest ilość paszy rzepakowej w mieszaninie. Makuch ma nieco mniej włókien – około 10 %, a w śrucie rzepakowej zawartość włókien to 12 %.
Prosięta
Nie powinno się stosować paszy rzepakowej w żywieniu prosiaków ssących mleko. Nie dość, że włókna mają za mało substancji odżywczych to na dodatek glukozynolany hamują wzrost zwierząt i mogą być przyczyną biegunki. Rozpoczęcie skarmiania śruta i makuchem może nastąpić już u prosiaków odsadzonych, ale udział paszy rzepakowej nie może przekraczać 3 % zawartości mieszanki. Jeśli zastosuje się więcej widać wyraźne zahamowanie wzrostu i mniejszy przyrost wagi.
Tucz
Wraz z rozpoczęciem tuczu można zwiększyć udział paszy rzepakowej w żywieniu świń. Świnie w tym stadium rozwoju bardzo dobrze przyswajają białko rzepakowe i mają tolerancję na omówione wcześniej substancje antyżywieniowe. Z badań wynika, że prosiaki karmione paszą opartą na śrucie sojowej mają większe przyrosty, ale zużycie paszy zarówno przy soi jak i rzepaku jest takie samo. Badania wykazały też, że prosiaki żywione makuchem rzepakowym wykazały wyższą mięsność i mniejsze otłuszczenie.
Normy Żywienia Świń (2014 r.) uznają dopuszczenie śruty rzepakowej w mieszankach typu grower/finiszer w stosunku 10 9 15 %. Natomiast makuch rzepakowy został dopuszczony w wielkości 8 i 10 % składu karmy.
Maciory w ciąży i podczas laktacji
Bilans
Ekonomia
Tekst: Magdalena Lisek