Choroby roślin nie zawsze są spowodowane patogenem. Bardzo często, za zmiany zachodzące w tkankach i wyglądzie roślin, odpowiadają czynniki środowiskowe takie jak: niekorzystne warunki atmosferyczne, czynniki glebowe, niedobór lub nadmiar składników pokarmowych, trujące związki chemiczne w glebie, powietrzu i wodzie. Istotne w przypadku nieinfekcyjnych chorób roślin jest to, że nie przenoszą się z rośliny na roślinę, tzn. jedna chora roślina nie zakaża innych. Niemniej, tego typu choroby mogą wystąpić masowo i powodować poważne straty w uprawach. Na szczęście człowiek ma wpływ na zapewnienie roślinom odpowiednich warunków i może zapobiec chorobom nieinfekcyjnym, monitorując uprawy i interweniując, jeśli dzieje się z nimi coś złego.
Czynniki powodujące nieinfekcyjne choroby roślin
Wśród czynników powodujących nieinfekcyjne choroby roślin wyróżniamy te, które są bezpośrednią przyczyną chorób oraz powodujące predyspozycję chorobową. Do najistotniejszych zaliczymy:
Niedobór wody negatywnie wpływa na rośliny w każdym stadium ich rozwoju: wzrost rośliny, kwitnienie i owocowanie. Jeśli okres suszy się przedłuża, mniej odporne gatunki więdną i zamierają, odporniejsze – gwałtownie tracą liście, a ich pędy zamierają. Drzewa owocowe szybciej wchodzą w okres owocowania, ale owoce mogą być zdeformowane.
Nadmiar wody w glebie powoduje ograniczenie dopływu tlenu do korzeni roślin, są one bardziej podatne na choroby wywołane przez grzyby i pleśnie.
Światło jest niezbędne do prawidłowego rozwoju roślin generując proces fotosyntezy. Przy niedoborze może dochodzić do słabego rozwoju rośliny. Liście są wydłużone i bladozielone, a sama roślina rachityczna. Oczywiście są rośliny wymagające mniejszej ilości światła. Mają one ciemnozielone grube liście, pokryte wierzchnią tkanką chroniącą przed czynnym parowaniem wody z nadziemnych części rośliny. Jeśli światło słoneczne jest zbyt intensywne, może dojść do tzw. poparzenia słonecznego objawiającego się plamami, pod którymi tkanka jest miękka jakby zgniła.
Anomalie pogodowe (silny deszcz, grad, wichury, nadmiar śnieg) powodują powstawanie na liściach roślin „ran” przez które wnikają bakterie, grzyby lub wirusy. Nie można zapobiec większości anomalii pogodowych, ale można zabezpieczyć gałęzie drzew liściastych i iglaki otrząsając je zimą z nadmiaru śniegu. Poważnym problemem są również tzw. suche wiatry, które powodują suszę fizjologiczną.
Niedobór lub nadmiar składników pokarmowych są na początku trudne do stwierdzenia. W przypadku niedoborów dochodzi do zachwiania procesów fizjologicznych w roślinach, co może przejawiać się w zahamowaniu wzrostu, opóźnieniu lub nadmiernej dojrzałości, niskiej jakości upraw. W przypadku nadmiaru składników pokarmowych może być tak, że nadmiar jednego, może ograniczać przyswajalność drugiego. Najwięcej problemów jest z nadmiarem azotu, który gromadzi roślina, bo w ostateczności może być on szkodliwy dla ludzi.
Przykłady nieinfekcyjnych chorób roślin
Do często występujących nieinfekcyjnych chorób roślin możemy zaliczyć: dzieciuchowatość bulw ziemniaka, suchą zgniliznę wierzchołkową, wewnętrzne zbrunatnienie główki kapusty, zgorzel liści sercowych buraka.
Dzieciuchowatość bulw ziemniaka
Choroba występuje głównie na glebach lekkich, w okresach nierównomiernych opadów. Na bulwie ziemniaka tworzą się w okolicach oczek niewielkie bulwki, wtórne narośla. Jest to efekt niedoboru wody – po okresie suszy, kiedy doszło do zahamowania wzrostu bulwy, intensywne deszcze powodują wtórny wzrost. Bulwy, dotknięte chorobą, mają niższą wartość konsumpcyjną, nie nadają się na sadzeniaki i, podczas przechowywania, mogą być bardziej podatne na uszkodzenia.
Sucha zgnilizna wierzchołkowa
Jest to choroba często występująca u papryki, pomidorów i bakłażanów. Objawia się brunatnymi plamami o wodnistym charakterze, które pojawiają się na wierzchołkach owoców. Z czasem plamy mogą rozprzestrzenić się na całe owoce. Sucha zgnilizna jest efektem niedoboru wapnia w owocach i wierzchołkowych częściach rośliny.
Pojawia się najczęściej wtedy, kiedy w okresie zawiązywania owoców panowała susza, a wcześniej roślinom towarzyszył nadmiar wilgoci. Zapobieganie suchej zgniliźnie wierzchołkowej polega na utrzymywaniu stałego poziomu wilgoci, przycinaniu pędów. W przypadku wystąpienia choroby, trzeba zastosować oprysk nawozem dolistnym, uzupełniającym niedobór wapnia.
Wewnętrzne zbrunatnienie główki kapusty
Choroba występuje na wszystkich rodzajach kapusty, a także moje pojawić się na sałacie. Objawy choroby są widoczne po usunięciu zewnętrznych liści lub przekrojeniu główki. Wokół liści otaczających głąb pojawiają się brunatne plamy, które z czasem obejmują cały liść i stają się czarne. Tak porażone warzywo nie nadaje się do użytku konsumpcyjnego. Choroba jest następstwem nieprawidłowego rozprowadzeniem wapna wewnątrz rośliny. Może to być efektem braku wody w okresie wegetacji. Zapobieganie to sadzenie odmian odpornych i dostarczanie odpowiedniej ilości wody. Roślin nie powinno się przenawozić. W przypadku zagrożenia chorobą, konieczny jest oprysk: saletrą wapniową granulowaną (1,5%), saletrą wapniową AWA (3%) lub chlorkiem wapnia (1,5%).
Zgorzel liści sercowych buraka
Jest to choroba charakterystyczna zarówno dla buraków ćwikłowych jak i cukrowych. Objawy pojawiają się już na młodych liściach, które więdną i z czasem zamierają. Konsekwencją zgorzeli jest spadek masy korzenia, zresztą objawy choroby widać też na korzeniach, które mają uszkodzone wiązki przewodzące. Przez rany mogą wnikać patogeny, powodujące gnicie buraka. Przyczyną choroby jest niska zawartość boru w glebie. Wystąpieniu choroby sprzyja susza, upały, nadmiar wapnia w glebie. Zapobiec chorobie można stosując nawozy, które w składzie mają bor. Jeśli w trakcie wegetacji zauważymy objawy choroby, należy zastosować środki do dolistnego dokarmiania roślin borem.
Tekst: Bogumiła Pierzchanowska