Zasady gospodarowania nieruchomościami wchodzącymi w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa zostały ustalone w ustawie z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (dalej jako: u.g.n.r.).
Zgodnie z art. 24 ust. 1 u.g.n.r. Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa gospodaruje Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa w drodze wydzierżawienia albo sprzedaży nieruchomości rolnych na powiększenie lub utworzenie gospodarstw rodzinnych. Dopiero w drugiej kolejności wymieniono alternatywne sposoby gospodarowania nieruchomościami, wobec których pierwszeństwo mają dzierżawa i sprzedaż na rzecz gospodarstw rodzinnych.
Alternatywne sposoby gospodarowania gruntami
Poza sprzedażą i dzierżawą gruntów, Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa może oddać grunt na czas oznaczony do odpłatnego korzystania osobom prawnym i fizycznym, wnieść mienie lub jego część do spółki prawa handlowego, oddać na czas oznaczony administratorowi całość lub część mienia w celu gospodarowania, przekazać nieruchomość w zarząd lub dokonać zamiany nieruchomości.
Ponadto, zgodnie z art. 24 ust. 5 u.g.n.r., za zgodą ministra właściwego do spraw rozwoju wsi, nieruchomości rolne Skarbu Państwa mogą być przekazane nieodpłatnie na własność jednostce samorządu terytorialnego oraz w ograniczonych przypadkach osobom bezrobotnym bez prawa do zasiłku, które przez okres minimum 5 lat były pracownikami państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej (tzw. PGR-ów).
Gospodarstwa rolne o areale ponad 300 ha nie mogą nabyć gruntu
Dzierżawa i sprzedaż nieruchomości rolnych mające na celu powiększenie lub utworzenie gospodarstw rodzinnych, nie dotyczą nieruchomości rolnych o powierzchni mniejszej niż 1 ha oraz nieruchomości rolnych przeznaczonych na cele inne niż rolne.
Rolnicy zainteresowani nabyciem nieruchomości rolnych Skarbu Państwa powinni śledzić Biuletyn Informacji Publicznej KOWR oraz tablice ogłoszeń w izbach rolniczych i urzędach gminy. Właśnie w tych miejscach są publikowane wykazy nieruchomości przeznaczone do sprzedaży, gdzie widnieją przez 2 tygodnie przed dniem ogłoszenia przetargu lub sprzedaży w innym trybie.
Jednym z istotnych warunków sprzedaży nieruchomości rolnej przez KOWR jest wielkość gospodarstwa rolnego nabywcy i areału gruntu kiedykolwiek przekazanego z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 28a ust. 1 sprzedaż nieruchomości rolnej przez KOWR może nastąpić jeżeli w jej wyniku łączna powierzchnia użytków rolnych będących własnością nabywcy nie przekroczy 300 ha, a łączna powierzchnia gruntów rolnych nabytych kiedykolwiek z zasobu przez tego nabywcę nie przekroczy 300 ha.
W Europie dominują gospodarstwa o niewielkim areale
Struktura gospodarstw rolnych w Europie jest zróżnicowana w zależności od kraju. W 2013 r. w Unii Europejskiej funkcjonowało 10,8 mln gospodarstw rolnych, wykorzystujących powierzchnię użytków rolnych wynoszącą 175 mln hektarów. Przeciętna wielkość gospodarstwa rolnego wynosiła zatem 16,1 ha[1]. W 2016 r. zaobserwowano tendencję do spadku liczby gospodarstw w UE i zwiększenia przeciętnego areału gruntów. Nadal jednak 2/3 z 10,5 mln gospodarstw rolnych stanowiły gospodarstwa wykorzystujące poniżej 5 ha gruntu do produkcji rolnej [2]. Sposób gospodarowania nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa prowadzi natomiast do kształtowania średniej wielkości powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w sposób odmienny do unijnej tendencji. W 2019 r. średnia powierzchnia gospodarstw rolnych w Polsce wyniosła 10,95 ha[3]. Nie do końca jednak wiadomo, czemu ma to służyć, skoro z perspektywy ekonomii bardziej opłacalne jest prowadzenie gospodarstw rolnych o większym areale, z uwagi na większe możliwości negocjacji cen i rozkładu kosztów.
[1] https://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php?title=Farm_structure_statistics/pl&oldid=442617
[2] https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Farms_and_farmland_in_the_European_Union_-_statistics/pl&oldid=447808
[3] https://www.arimr.gov.pl/pomoc-krajowa/srednia-powierzchnia-gospodarstwa.html
Tekst: Magdalena Lisek