W kwietniu 2016 r. uchwalono przepisy, które spowodowały, że zgodnie z ogólną zasadą nabywcą nieruchomości rolnej może być jedynie rolnik indywidualny.
Posiadanie statusu rolnika indywidualnego ma zatem istotne znaczenie dla podmiotów, które dążą do poszerzenia posiadanego areału ziemi. Zgodnie z definicją rolnika indywidualnego wprowadzoną nowelizacją z kwietnia 2016 r., bez znaczenia jest posiadanie gruntów rolnych na własność. Istotne są natomiast inne kryteria omówione szczegółowo niżej.
Osobiste prowadzenie działalności rolniczej
Jak stwierdził Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 2 kwietnia 2015 r. o sygn. akt I ACa 227/15 osobiste prowadzenie działalności rolniczej jest warunkiem uznania za rolnika indywidualnego w rozumieniu ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego spełnionym tylko wtedy, gdy rolnik prowadzi działalność rolniczą osobiście w całości lub chociaż na znacznej jej części. Kwestia osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego ma priorytetowy charakter.
Prowadzenie działalności rolniczej na nieznacznej powierzchni gruntów rolnych nie jest wystarczające dla uznania, że rolnik osobiście prowadzi działalność. Taka sytuacja miała miejsce w sprawie o sygn. akt I ACa 227/15, gdzie sąd odmówił przyznania statusu rolnika indywidualnego kobiecie prowadzącej działalność na 2,9% powierzchni gospodarstwa rolnego.
Własność użytków rolnych nieistotna
Posiadanie na własność użytków rolnych o łącznej powierzchni do 300 ha nie jest warunkiem niezbędnym. Ustawodawca na równi z własnością traktuje w tym przypadku dzierżawę, użytkowanie wieczyste i samoistne posiadanie.
Kwalifikacje i domicyl
Ostatnie dwie przesłanki uznania osoby fizycznej za rolnika indywidualnego dotyczą posiadania kwalifikacji rolniczych oraz zamieszkiwanie w gminie, gdzie znajduje się posiadana przez niego nieruchomość rolna, przez co najmniej 5 lat (tzw. domicyl). Może się zdarzyć, że grunty rolne są położone w różnych gminach, albo jest ich więcej niż jedna – wtedy wystarczy spełnienie kryterium 5 lat tylko w odniesieniu do jednej działki rolnej. Ma to zapobiegać nabywaniu gruntów rolnych przez cudzoziemców. Posiadanie kwalifikacji rolniczych jest spełnione nawet w przypadku posiadania wykształcenia niezwiązanego z rolniczą branżą, pod warunkiem że kandydat może udokumentować co najmniej 5 – letni staż pracy w rolnictwie.
Konsekwencje nieuznania za rolnika indywidualnego
Obecnie nieruchomości rolne z zasobów Skarbu Państwa są sprzedawane głównie w trybie przetargu, na zasadach ogólnych, a zatem przy założeniu, że nabywcą może być rolnik indywidualny. Osoba, która wygrała przetarg o nabycie nieruchomości rolnej, będąc błędnie przekonana o tym, że jest rolnikiem indywidualnym, nie może skutecznie żądać zawarcia umowy. Umowa sprzedaży działki rolnej zawarta z osobą nieposiadającą takiego statusu byłaby nieważna, o czym wprost mówią przepisy art. 9 ustawy o ustroju kształtowania rolnego.