Ta niepozorna bylina z rodziny krzyżowych jest znana przede wszystkim jako doskonała przyprawa kuchenna, wręcz niezbędna podczas wielkanocnego śniadania i podczas przygotowywania jesiennych kiszonek. Zapomina się o wykorzystywaniu korzenia chrzanu w kosmetyce, a przede wszystkim o jego leczniczych właściwościach.
Medycyna ludowa
W medycynie ludowej był znany jako cudowne panaceum na dolegliwości reumatyczne, bóle kręgosłupa, chore zatoki, a nawet niestrawność. Ma właściwości bakteriobójcze, grzybobójcze i wirusobójcze. Nazywany jest polskim żeń-szeniem. Ostatnie badania naukowców z Uniwersytetu Kalifornijskiego zdają się potwierdzać antynowotworowe właściwości chrzanu. Chrzan można spotkać w warunkach naturalnych na podmokłych terenach, ale w ostatnich latach coraz częściej pozyskuje się go z przemysłowych plantacji. Chyba każdy, kto wkłada kiszone ogórki (a kto tego nie robi) wie, że chrzan jest dość drogi. Wydaje się więc, że rolnicy, którzy zdecydują się na uprawę tej byliny, mogą spodziewać się sporych zysków.
Chrzan – wiadomości ogólne
W naszej strefie klimatycznej chrzan uprawia się z sadzonki. Uprawa z nasion się nie sprawdza, bo chrzan nie zawiązuje nasion. Najważniejszą częścią rośliny jest korzeń. Jego główny trzon dochodzi nawet do 60 centymetrów, a korzenie poboczne sięgają około czterech metrów. Korzenie bardzo łatwo się regenerują i nawet z kawałka korzenia lub jego zielonej zgrubiałej wypustki można uzyskać nowe osobniki. Wiedzą o tym właściciele działek, które chrzan sobie upodobał. Usunięcie rośliny z gleby może być bardzo trudne. Chrzan zawiera w swoim składzie liczne składniki mineralne i witaminy A, B i E, a zawartości cennego kwasu askorbinowego przekracza pięciokrotnie jego stężenie w cytrynie.
Wymagania glebowe
Chrzan doskonale radzi sobie w naszych warunkach klimatycznych. Chociaż pochodzi z Azji Mniejszej był uprawiany kilkanaście wieków temu przez plemiona słowiańskie. Doskonale rośnie na glebach lekkich, gliniasto-piaszczystych. Dobry plon można uzyskać również w miejscach zacienionych, ale tylko wtedy, kiedy jest uprawiany na glebie próchniczej o odczynie obojętnym. Nie należy go uprawiać na plantacjach, gdzie wcześniej sadzone były inne warzywa korzenne. Uprawę należy zacząć w rok po nawożeniu obornikiem. Nie lubi gleb ciężkich i słabo przepuszczalnych. Korzenie chrzanu stają się wtedy zdeformowane, pokryte naroślami. Wrażliwy na niedobór wody jednocześnie nie lubi gruntu podmokłego. Jest rośliną wieloletnią, która głęboko zapuszcza korzenie i nie ma potrzeby okrywania go na czas zimowy.
Sadzonki chrzanu
Sadzonki chrzanu, które mają dać dobry plon, powinny mieć około 25 – 35 cm długości i średnicę około 10 mm. Są rozmnażane z sadzonek korzennych. Doświadczony plantator uzyskuje takie sadzonki z własnej uprawy. Należy pamiętać, by dolną część sadzonki delikatnie przyciąć pod kątem. Sadzonki powinny być powiązane w pęczki i dołowane. Sadzenie rozpoczyna się wiosną. Jeśli przewidywane jest wieloletnie użytkowanie plantacji, sadzonki chrzanu umieszcza się w tradycyjnych rzędach co 50 cm. W przypadku uprawy dwuletniej (uzyskiwany jest wtedy najlepszy surowiec) chrzan sadzony jest w specjalnie przygotowanych wałach umiejscowionych co 30 cm. Między sadzonkami powinna być odległość ok. 40 cm. Każdą sadzonkę umieszcza się w dołku tak, by górna końcówka znajdowała się około 5 cm pod powierzchnią gleby.
Uprawa
Jeśli gleba była odpowiednio przygotowana, sadzonki odpowiedniej grubości, a pogoda sprzyjająca – wczesną jesienią otrzymuje się produkt gotowy do sprzedaży. Przez specjalistów jest określany jako najwartościowszy pod względem zawartości cennych składników mineralnych i witamin. W drugim sezonie korzenie chrzanu są zdecydowanie grubsze i plon jest najobfitszy.
Zbiór chrzanu
Najlepszym okresem do zbioru jest wczesna jesień. Na plantacjach wieloletnich chrzan jest wykopywany mechanicznie, ale nie trzeba usuwać wszystkich sadzonek. W przypadku plantacji dwuletnich korzenie chrzanu powinny być wyorane tak, by nie zostały żadne elementy rośliny. W przypadku zaniedbania tej czynności, plantacja może być poważnie zachwaszczona. Wszystkie zebrane korzenie powinny być oczyszczone i podzielone na materiał handlowy i sadzonki. Korzenie chore i zdeformowane są nieużyteczne.
Tekst: Bogumiła Pierzchanowska