Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości w stosunkach między rolnikami jest ekwiwalentem korzyści, których właściciel nieruchomości został pozbawiony przez obciążenie gruntu. Rolnik, któremu nieruchomość nie została wydana, np. po upływie terminu dzierżawy, ma prawo do rynkowych stawek wynagrodzenia, które ustala w toku postępowania sąd.
Nieco inaczej jest w przypadku, gdy rolnik bez tytułu prawnego korzysta z nieruchomości należącej do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. W tym przypadku wysokość wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z gruntu rolnego Skarbu Państwa jest ustalona ustawowo, a ściślej mówiąc w art. 39b ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2019 r., poz. 817 tj. z dnia 30.04.2019 r., dalej jako u.g.n.r.).
Bezumowne korzystanie – Z 5-krotności do 30-krotności czynszu
Treść przepisu art. 39b ust. 1 u.g.n.r. była nowelizowana w 2019 r. Zmiana polegająca na zwiększeniu wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie została zwiększona z pięciokrotności do trzydziestukrotności wywoławczej wysokości czynszu, który byłby należny od nieruchomości, gdyby była przedmiotem umowy dzierżawy po przeprowadzeniu przetargu.
Wysokość wynagrodzenia jest ustalana na dzień, w którym Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa zażądał zwrotu nieruchomości. KOWR jako następca prawny Agencji Nieruchomości Rolnych dzierżawi grunty rolne Skarbu Państwa, zawierając umowy dzierżawy po przeprowadzeniu przetargu. Zmiana wysokości wynagrodzenia, o której mowa wyżej weszła w życie z dniem 26 czerwca 2019 r. Oznacza to, że jeżeli wezwanie do wydania nieruchomości nastąpiło przed tą datą, powinna obowiązywać niższa stawka.
Roszczenie o wynagrodzenie przedawnia się po roku
Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa najpierw przeprowadza postępowanie o wydanie nieruchomości, jeżeli nie jest możliwe wydanie nieruchomości dobrowolnie przez rolnika. Następnie w ciągu roku od dnia wydania nieruchomości KOWR podejmuje kroki prawne w celu wyegzekwowania należności. Po upływie roku od dnia wydania nieruchomości roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie ulega przedawnieniu.
Zgodnie z art. 39b ust. 3 u.g.n.r. do roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie bez tytułu prawnego z nieruchomości Zasobu nie stosuje się przepisów art. 224-231 Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem art. 229. Oznacza to, że zgodnie z art. 229 § 1 k.c. roszczenia KOWR przeciwko rolnikowi o wynagrodzenie a korzystanie z rzeczy, zwrot pożytków lub zapłatę ich wartości, jak również o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku.
Rolnik powinien mieć natomiast na uwadze fakt, że ten sam termin obowiązuje w stosunku do roszczeń rolnika przeciwko KOWR o zwrot nakładów na rzecz.
Bezumowne korzystanie z nieruchomości Skarbu Państwa – wysokie koszty procesu
W przypadku, gdy już dojdzie do bezumownego korzystania z nieruchomości, w interesie rolnika leży to, aby sprawa nie trafiła przed sąd. Wartość przedmiotu sporu, która w tym przypadku odpowiada wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie, z uwagi na zwiększenie wysokości wynagrodzenia z pięciokrotności czynszu do jego trzydziestokrotności, może być horrendalnie wysoka. Od tej wartości zależy m.in. wysokość opłaty sądowej od pozwu (5% wartości przedmiotu sporu) oraz wysokość kosztów zastępstwa procesowego. Są to koszty procesu, którymi jest obciążona strona przegrywająca sprawę – pozwany rolnik.
KOWR może umorzyć dług
Zdarzają się przypadki, że zadłużenie rolnika z tytułu bezumownego korzystania z gruntu Skarbu Państwa zostaje umorzone przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, jednakże dotyczy to wypadków szczególnie uzasadnionych, np. chorobą rolnika uniemożliwiającą wydanie nieruchomości w terminie. Poza tym, niemałe znaczenie ma również postawa rolnika, np. dobrowolne wydanie nieruchomości w czasie i miejscu wskazanym przez KOWR.
Tekst: Bogumiła Pierzchanowska