Oporność chwastów na herbicydy – chwasty posiadają wyjątkową zdolność dostosowywania się do zmiennych warunków środowiska. Nie straszne im susze i mrozy, a czasami nawet herbicydy. Wśród chwastów występuje wysokie zróżnicowanie związane z reakcją na herbicydy.
Niektóre rośliny posiadają zwiększoną tolerancję na mniejsze dawki herbicydów. Chwasty mogą także nabyć całkowitą odporność na działanie środków chwastobójczych. Do wzrostu odporności roślin na herbicydy sprzyja przede wszystkim nieprawidłowe stosowanie herbicydów polegające m.in. na stosowaniu środków ochrony roślin należących do tych samych grup chemicznych. Niemałe znaczenie ma też częstotliwość stosowania chwastów.
Przyczyny rozwoju odporności chwastów na herbicydy
Herbicydy różnią się pod względem sposobu działania. Herbicydy kontaktowe powodują uszkodzenie chwastów w miejscu zetknięcia z opryskiem. Warunkiem prawidłowego działania tego typu herbicydów jest staranne pokrycie chwastów tym preparatem. Nie powinno się wykonywać oprysku zbyt szybko, niedokładnie, w deszczową i wietrzną pogodę. Herbicydy kontaktowe są nieselektywne – niszczą tylko naziemną część chwastów. W kolejnym roku chwasty ponownie pojawią się w uprawach. Herbicydy kontaktowe nie powinny być stosowane po siewie roślin oraz w miejscach, w których będą prowadzone uprawy.
Herbicydy układowe są wchłaniane przez chwasty, po czym doprowadzają do zakłócenia ich procesów życiowych od wewnątrz. Układowe herbicydy są stosowane dolistnie lub do glebowo. Efekty działania chwastów są widoczne po upływie około dwóch tygodni od oprysku. Po upływie 2 miesięcy dochodzi do zniszczenia części nadziemnej i podziemnej roślin. Większość herbicydów układowych jest selektywna – nie niszczy roślin uprawnych.
Źródłem zjawiska odporności chwastów jest nie tylko brak wiedzy rolników na temat sposobu działania obu typów herbicydów, ale również stosowanie zbyt małych lub zbyt dużych dawek środków ochrony roślin. Do rozwoju oporności chwastów na herbicydy przyczynia się odmierzanie dawek „na oko”, z pominięciem wytycznych producenta. Wytyczne te nie mogą być traktowane jako alternatywa, ale jako jedyny prawidłowy sposób stosowania środków ochrony roślin. Pomijanie wytycznych prowadzi w perspektywie długoterminowej do wzrostu odporności na herbicydy.
Stosowanie takich samych środków ochrony roślin przez kilka lat, na tym samym obszarze upraw, może powodować nagromadzenie się chwastów odpornych na herbicydy.
Skutki nierozważnego stosowania herbicydów
Odporność na herbicydy może mieć charakter odporności prostej (tzw. odporności pojedynczej), która polega na wykazywaniu odporności na jeden herbicyd, a także odporności mieszanej (tzw. odporności krzyżowej), w przypadku której chwast może być odporny na co najmniej dwa herbicydy o takim samym mechanizmie działania, niemniej różnym składzie chemicznym. Niektóre rośliny nabywają odporność na herbicydy o różnym mechanizmie działania.
Stosowanie herbicydów niezgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy o stosowaniu środków ochrony roślin prowadzi nie tylko do uodporniania się chwastów oraz degradacji gleby. Silna chemizacja gleby zaburza zachodzące w niej naturalne procesy glebotwórcze, zaburza obieg pierwiastków oraz powoduje silne zakwaszenie i zwiększenie występowania agrofagów glebowych.
Nadmierne dawki herbicydów prowadzą do tego, że wraz z chwastami zostają uszkodzone rośliny uprawne. Ponadto, środki ochrony roślin stosowane w nadmiarze niszczą środowisko naturalne, np. populacje pożytecznych owadów, takich jak pszczoły.
Przeciwdziałanie oporności chwastów na herbicydy
Gdy dostrzeżono problem występowania zjawiska rosnącej oporności chwastów na herbicydy, wprowadzono zasady integrowanej ochrony roślin, jako profilaktyka przed rozwojem tego zjawiska. Do podstawowych metod zapobiegania odporności chwastów na herbicydy należą:
– zmianowanie
– stosowanie zabiegów agrotechnicznych zamiast herbicydów,
– przemienne stosowanie herbicydów z różnych grup chemicznych,
– stosowanie herbicydów w fazie kilku liści,,
– stosowanie herbicydów w dawkach niszczących chwasty.
Herbicydy nie są jedynym sposobem na zwalczanie chwastów. Istnieją również zabiegi agrotechniczne pomocne w walce z nadmiernym zachwaszczaniem, np. ściółkowani, głęboka orka, bronowanie. Ponadto, stosując herbicydy warto postawić na jak najwyższą efektywność, którą zapewnia np. stosowanie herbicydów w fazie kilku liści, czyli w okresie, kiedy wrażliwość chwastów na środki ochrony roślin jest najwyższa.
W Polsce problem rozwoju odporności chwastów na herbicydy nie jest tak złożony i rozległy, jak w innych krajach, gdzie od wielu dekad stosuje się środki ochrony roślin na szeroką skalę. Niemniej odnotowano kilkanaście przypadków rozwoju tego zjawiska, w tym m.in. w odniesieniu do chabra bławatka. Oznacza to, że problem dotyczy także polskich upraw i nie powinien być bagatelizowany. Rozwojowi odporności chwastów na herbicydy często towarzyszą inne skutki nierozważnego stosowania środków ochrony roślin. Na prawidłowym stosowaniu tych środków powinno zależeć przede wszystkim producentom rolnym – to z ich budżetu są finansowane nieefektywne opryski upraw, grożące wyrządzeniem szkód w środowisku naturalnym.