Heterozja – dobieranie odmian roślin do krzyżowania

Heterozja – rolnicy robią, co mogą, żeby uzyskać jak najwyższe plony. Liczy się nie tylko sposób nawożenia gleby oraz ochrona roślin przed chwastami i innymi szkodnikami.

Coraz większą rolę przywiązuje się do selekcji materiału siewnego, która jest metodą promowaną w ramach integrowanej ochrony roślin. Materiał siewny niskiej jakości generuje dodatkowe koszty związane z ochroną roślin, ponieważ są one bardziej podatne na zachorowanie.

Materiał siewny z ubiegłego roku odradzany

Rolnicy, którym pozostał materiał siewny z ubiegłego roku, zwykle go wykorzystują zapominając o wyradzaniu się odmian oraz obniżeniu plonowania w drugim pokoleniu. Drugi przypadek dotyczy zasiewu materiałem zebranym z polach. Z tego względu wybór materiału lepszej jakości, w wyższej cenie wydaje się być uzasadniony.

Korzystamy z heterozji roślin

Zjawisko heterozji opiera się na dobieraniu odmian roślin do krzyżowania w taki sposób,żeby dały jak najlepsze cechy w kolejnym pokoleniu. Przy doborze różnych homozygotycznych genotypów należy uwzględnić różne cechy pomocne w produkcji nasion tego rodzaju. Możliwość kontrolowania plantacji nasiennej jest uwarunkowana dwoma cechami roślin – dwupiennością i sterylnością. Dwupienność polega na występowaniu męskich i żeńskich organów rozrodczych na oddzielnych roślinach – nie dochodzi do samozapylenia. Sterylność może występować w postaci męskiej (niezdolność do wytworzenia żywotnego pyłku) lub żeńskiej (niezdolność do wytwarzania nasion po zapyleniu pyłkiem). Warto wspomnieć o jeszcze jednej istotnej właściwości – samoniezgodności – braku możliwości zapylenia własnym pyłkiem, ani pyłkiem o identycznym genotypie. Koszt wyprodukowania nasion jest wysoki, ale z pewnością byłby wyższy, gdyby nie naturalne cechy uprawianych roślin.

Heterozja  – zjawisko nietrwałe

Hodowcy  stale pracują nad selekcją cech i ich krzyżowaniu – ich nadrzędnym celem jest uzyskanie jak najlepszego materiału matecznego (wyjściowego) poprzez przestrzeganie standardów produkcji materiału potomnego i ich rozwijanie. Zjawisko heterozji jest jednak bardzo nietrwałe – rolnik, który kupi dobrej jakości materiał siewny, nie ma gwarancji, że w kolejnym pokoleniu też uzyska wysokoplenne, odporne na choroby odmiany. Dlatego też kontynuowanie prac nad selekcją cech i ich krzyżowanie przez hodowców roślin jest pożądane i konieczne.

Techniki krzyżowania materiału matecznego

Krzyżowanie materiału matecznego przebiega przy użyciu jednej z dwóch technik – techniki chowu wsobnego i selekcji cyklicznej. Chów wsobny polega na krzyżowaniu krewniaczym umożliwiającym uzyskanie jak najlepszej homozygotyczności – praktyką jest krzyżowanie osobników o jak najlepszych cechach. Nieumiejętne korzystanie z techniki chowu wsobnego prowadzi do nagromadzenia cech recesywnych, co wpływa na podatność na choroby i spadek plonowania. Selekcja cykliczna jest zdecydowanie bardziej pracochłonna – oprócz samozapylenia stosowanego w chowie wsobnym, wykorzystuje się też przekrzyżowanie w obrębie populacji.

Cena odzwierciedla jakość materiału siewnego

Wysoka cena wyselekcjonowanego materiału siewnego wynika w dużej mierze z konieczności utrzymania czystości plantacji. Konieczne jest stosowanie herbicydów, co generuje dodatkowe koszty. Producenci ponoszą też wysokie nakłady związane z zatrudnieniem pracowników oraz z wielokrotnym krzyżowaniem roślin. Selekcja materiału siewnego jest nastawiona na jak najlepszą jakość, a wysokie koszty produkcji są rekompensowane przez cenę znacznie przewyższającą ceny tradycyjnego materiału siewnego.

Tekst: Magdalena Lisek