Dereń jadalny – kandydat do uprawy towarowej

O cennych właściwościach derenia jadalnego wiedziano od setek lat. W średniowiecznych zapiskach zakonu cystersów, działającego na ziemiach polskich, pojawiły się wzmianki o tym krzewie, którego wszystkie części (korzenie, łodygi, liście, owoce, pestki, drewno, kora) były wykorzystywane. Był i jest znany przede wszystkim ze swoich właściwości leczniczych, ale nie zapominajmy, że jego bardzo twarde drewno służyło do wyrobu broni, kół, haków. Obecnie, najczęściej wykorzystuje się owoce derenia jako super food, czyli nieprzetworzoną żywność, zawierającą bogate składniki mineralne, aminokwasy, błonnik i witaminy. Owoce, ze względu na dużą zawartość substancji garbnikowych, są zagospodarowywane w przemyśle przetwórczym i spożywczym.

Dereń jadalny – podstawowe informacje

Dereń jadalny (Cornus mas) pochodzi z południowo-wschodniej Europy i Azji Mniejszej. Jest wysokim krzewem lub drzewem osiągającym do 9 metrów. W naszym kraju kwitnie w pierwszej połowie marca, zanim jeszcze rozwinie liście. Kwiaty, zebrane w baldachy, mają kolor żółty. Po zakończeniu kwitnienia na gałęziach pojawiają się ciemnozielone liście z charakterystycznym unerwieniem, które jesienią zmieniają ubarwienie na rudo-czerwone. Owoce mają kształt owalny, kulisty lub gruszkowy i osiągają długość do 2 cm, a masę 2,0-8,0 g. Dojrzewają od połowy sierpnia do połowy października, wybarwiając się na kolor żółty, pomarańczowy lub karminowy. W zależności od odmiany, mają smak cierpki, kwaskowy lub lekko słodki. Nie smak jest jednak najważniejszy, ale ich zdrowotne właściwości. Owoce derenia uważane są za jedne z najzdrowszych w świecie, porównywalne z jagodami goji. W Polsce dereń jadalny jest uprawiany na niewielką dotąd skalę, ale można zaobserwować wzrastające zainteresowanie jego uprawą. Wynika to prawdopodobnie z poszukiwania przez rolników nowych źródeł przychodu, a dereń jest ciekawą alternatywą dla dotychczasowych upraw.

Zalety derenia jadalnego jako rośliny uprawnej

Dereń był częstym gościem w ogrodach szlacheckich, bo już wieki temu doceniano jego wartość. Sadzony jest również we współczesnych ogrodach nie tylko ze względu na wartość zdrowotną owoców, ale i łatwość uprawy. To ostatnia cecha może być zachętą dla osób, które myślą o dereniu jadalnym jako roślinie nadającej się na uprawę towarową. Taka uprawa rozwija się w Stanach Zjednoczonych, Francji, Turcji, Ukrainie. Warunki do uprawy derenia są idealne także na terenie całej Polski. Dodatkowo, jest to roślina rosnąca praktycznie na każdej glebie, odporna na mrozy, (nie straszne jej także wiosenne przymrozki), okresowe braki wody, mająca niewielką podatność na szkodniki. Dereń jadalny jest krzewem/rośliną wieloletnią. Znane są przykłady roślin kilkudziesięcioletnich, nadal obficie owocujących.

Dereń jadalny – zakładamy plantację

W przypadku derenia, najtańszym materiałem szkółkarskim są siewki, ale ponieważ dereń nie lubi przesadzania, dobrze jest uzyskać materiał z solidnie wykształconą bryłą korzeniową, szczepiony lub okulizowany. Dereń jest gatunkiem, który lubi światło. Najlepiej rośnie na glebach wapiennych o pH 7-8, chociaż toleruje i gleby kwaśne lub wysoko zasadowe. Nie lubi jedynie gleb o wysokim stanie wód gruntowych albo zalewowych. Dobrze jest, przed założeniem plantacji, przeprowadzić analizę gleby, zastosować nawożenie obornikiem i wysiać rośliny poplonowe, np. grykę. Dereń sadzi się wiosną lub wczesną jesienią. Ważne, by na plantacji uprawiać różne odmiany derenia, gdyż jest to roślina obcopylna. Na plantacjach towarowych powinien być sadzony w rozstawie 4-5 x 3-4 m. Doświadczeni sadownicy polecają dwie formy derenia. Może to być niski krzew o kulistej koronie lub drzewo na niskim pniu z 3-6 konarami.

Cięcie i nawożenie derenia jadalnego

W przypadku kilku krzewów derenia w ogrodzie, potrzebne jest jedynie cięcie sanitarne. W przypadku roślin na plantacji, cięcia powinny być przeprowadzane w sposób przemyślany i systematyczny. Zalecane jest pozostawienie pnia o wysokości 50-100 cm, jeśli planujemy zbiór ręczny, ale na dużych plantacjach, gdzie stosowany jest zbiór mechaniczny, wysokość pnia wolnego od gałęzi powinna być wyższa. Coroczne cięcia należy przeprowadzać na początku marca, kiedy jeszcze nie „ruszą” soki, albo na początku września. Jeśli chodzi o nawożenie, to polecane są nawozy wieloskładnikowe, rozbite na niewielkie dawki – roślina wtedy obficie owocuje.

Kiedy dereń jadalny owocuje?

Rośliny uzyskane z nasion, owocują dopiero po około ośmiu latach, natomiast szczepione lub okulizowane, już w drugim roku od nasadzenia. Z jednej rośliny można uzyskać od 20 do 80 kg owoców. Zbiory zaczynają się w połowie sierpnia. W przypadku dojrzewania w jednym terminie, owoce zbiera się mechanicznie przez tzw. otrząsanie. Jeśli dojrzewają w różnych terminach, żniwa mogą potrwać nawet 40 dni i wtedy owoce zbierane są ręcznie.

Czy dereń jadalny jest rośliną opłacalną w uprawie towarowej?

W Polsce plantacji derenia jadalnego jest niewiele i zazwyczaj ich areał to 0,5-1 ha. Specjaliści podkreślają jednak, że jest to roślina z dużym potencjałem, zwłaszcza w czasach, kiedy stawia się na żywność zdrową ekologicznie i nieprzetworzoną. Owoc derenia jadalnego o ponadprzeciętnych właściwościach prozdrowotnych może być dobrą propozycją dla sadowników i rolników.

Tekst: Bogumiła Pierzchanowska

Fot. Wikimedia