Lawenda pochodzi z obszarów śródziemnomorskich, choć najbardziej kojarzymy ją z francuskim regionem – Prowansją – słynącą z malowniczych plantacji wiecznie zielonego krzewu. Podobne krajobrazy za kilkanaście lat można będzie podziwiać także w Polsce. Zainteresowanie komercyjnymi uprawami lawendy jest jeszcze niewielkie, ale ma wzrostową tendencję.
Lawenda jest znana z drobnych kwiatów i wyjątkowego aromatu. Obecnie występuje w wielu ozdobnych odmianach goszcząc jednak głównie w ogrodach. Poszczególne odmiany różnią się m.in. barwą kwiatów, które mogą być niebieskie, fioletowe, białe lub różowe. Niemniej roślinę cenimy nie tylko za ozdobny charakter, ale również za właściwości kosmetyczne i lecznicze. Lawenda kwitnie od połowy czerwca do września. Kwiaty są umieszczone na długich, cienkich szypułkach, kołysząc się na wietrze i rozsiewając aromatyczny zapach.
Wytwarzanie olejku lawendowego i suszonej lawendy
Z lawendy może być produkowany olejek lawendowy zawierający cyneol, geraniol, sabinen i limonen. Są to naturalne związki o działaniu regenerującym skórę. Olejek lawendowy może być stosowany w leczeniu zmian skórnych. Naturalny kosmetyk charakteryzuje się również wysoką zawartością tanin, które posiadają właściwości ściągające i wysuszające. Olejek może być wykorzystany do wykonywania inhalacji, w leczeniu stanów zapalnych górnych dróg oddechowych. Napary z lawendy wspierają wchłanianie krwiaków i siniaków. Napary przygotowywane na bazie lawendowych kwiatów wykazują działanie rozgrzewające i napotne. Zakres zastosowania kwiatów i liści lawendy jako ziół obejmuje również przeznaczenie kulinarne. Można dodawać je do dań ciężkostrawnych (tłustych deserów i mięs). Zapach lawendy odstrasza mole odzieżowe i komary. W czasach, kiedy wegańskie i organiczne kosmetyki o naturalnym składzie są coraz bardziej popularne, podobnie jak ziołowe specyfiki, komercyjne plantacje lawendy mogą okazać się zyskownym biznesem.
Przygotowanie gleby
Chcąc osiągnąć sukces w uprawie lawendy, należy przygotować stanowisko odwzorowujące naturalne warunki, w których występuje ta roślina. Odpowiednim miejscem pod uprawę będzie obrze nasłonecznione miejsce z lekką, zdrenowaną glebą o zasadowym odczynie (pH 6,5 – 7,5), o średniej zawartości składników odżywczych. Lawenda potrzebuje do prawidłowego rozwoju odpowiednio dobrej cyrkulacji powietrza. Sadzonki rośliny nie powinny być sadzone w zagłębieniach terenu i w nadmiernym zagęszczeniu. Lawenda nie rozwija się prawidłowo także w zbyt wilgotnych miejscach. Wysoka wilgotność połączona z niewielką przewiewnością prowadzi do występowania chorób spowodowanych przez grzyby. Ciężka i gliniasta gleba również niekorzystnie wpływa na rozwój lawendy. Bezpośrednio przed posadzeniem lawendy, należy rozluźnić glebę.
Wybór odmian i gatunków lawendy
Klimat panujący w Polsce nie jest zbyt odpowiedni dla lawendy, ponieważ istnieje wysokie ryzyko chorób i przemarzania. Można jednak ograniczyć powyższe ryzyko poprzez wybór do uprawy zdrowych, silnych gatunków i odmian.
Lawenda jako śródziemnomorska roślina, najlepiej rozwija się w suchym, słonecznym klimacie. W bardziej wilgotnych i chłodniejszych rejonach dobrze sprawdzą się sadzonki lawendy Provence i Grosso (gatunek: Lawenda X Intermedia). W suchych i słonecznych obszarach można wybrać odmianę Hitcote i Munstead (gatunek: Lawenda wąskolistna).
Obecnie za najbardziej odporną na polski klimat uznaje się lawendę wąskolistną dorastająca do wysokości 70 cm. Lavandula angustifolia bywa nazywana również lawendą angielską. Lawenda X intermedia jest natomiast skrzyżowaniem dwóch innych gatunków – L. angustifolia (lawenda wąskolistna) i L. latifolia). Jej charakterystyczną cechą jest pięciokrotnie wyższa produkcja olejku eterycznego w porównaniu z lawendą wąskolistną.
Sadzonki lawendy charakteryzujące się dobrą jakością można kupić bezpośrednio u szkółkarzy i w sklepach ogrodniczych. Przy zakupie warto zwrócić uwagę na to, czy sadzonki nie sprawiają wrażenie przesuszonych lub nadmiernie zawilgoconych. Sadzonki lawendy podlewane zbyt intensywnie oraz przetrzymywane w długotrwałym zacienieniu, w magazynach mogą mieć uszkodzone korzenie. Wybór lawendy produkowanej przez sadzonkowanie jest dominujący, w porównaniu z lawendą produkowaną poprzez wysiew nasion. Te pierwsze reprezentują stosunkowo jednolitą jakość i mają tę samą barwę.
Cięcie pielęgnacyjne
Cięcie lawendy należy do istotnych zabiegów pielęgnacyjnych, które powinny być wykonywane przez plantatorów. Cięcie może mieć charakter pielęgnacyjny (formujący) lub być przeprowadzane w celu zbioru pędów kwiatowych na bukiety, a następnie ich sprzedaży do kwiaciarni i pracowni florystycznych.
Gęste, foremne rośliny można osiągnąć poprzez przeprowadzanie cięcia formującego jesienią, każdego roku. Zabieg polega na skróceniu pędów roślin o połowę. Co do zasady, zalecane jest przeprowadzenie cięcia formującego lawendę we wrześniu, jednak w przypadku ciepłej pogody i powtórnego kwitnienia, można przeprowadzić je także w późniejszym czasie. Formowanie krzewów powinno zakończyć się jednak przed nadejściem pierwszych mrozów. Jeżeli lawenda zostanie przycięta zbyt późno, będzie narażona na przemarzanie. Wiosna nie jest dobrym momentem na przeprowadzanie pielęgnacyjnego cięcia lawendy – właśnie wtedy dochodzi do zawiązania się pąków kwiatowych, zatem cięcie mogłoby znacznie osłabić kwitnienie.
Zbiory lawendy
Zbiór lawendy polega na ścinaniu pędów kwiatowych na bukiety. Jeżeli cięcie zostanie wykonane w początkowej fazie kwitnienia, bukiety z lawendy staną się trwałe i pozwolą cieszyć się uwalnianym lawendowym aromatem przez nieco dłuższy czas. Lawenda powinna być zbierana w okresie, kiedy kwiaty nie są mokre, ponieważ w przeciwnym razie ich łodygi mogłyby pleśnieć. Nie wolno zbierać lawendy także w zbyt upalne dni, ponieważ wówczas można utracić cenne olejki eteryczne. Najlepiej przystąpić do zbiorów późnym rankiem. Początek zbiorów jest wyznaczany przez otwarcie najniżej położonych na łodydze kwiatów – właśnie poprzez ich obserwowanie plantator może ocenić, czy może już rozpocząć zbiory.
Po zbiorze bukiety lawendy są obwiązywane sznurkiem, wokół łodyg, aby następnie zostały przetransportowane do miejsca suszenia. Lawenda powinna być suszona w ciemnym, suchym i dobrze wentylowanym miejscu. Bukiety są zawieszane do góry nogami na okres około 7 dni.
Własna plantacja
W Polsce, coraz więcej plantatorów zaczyna specjalizować się w uprawie pachnącego, wiecznie zielonego krzewu. Wielohektarowe gospodarstwa rolne dostarczają surowca stosowanego w kuchni, w lecznictwie, w przemyśle kosmetycznym i w wyrobie perfum. Świeże kwiaty mogą być sprzedawane także do kwiaciarni i pracowni florystycznych. Bardzo opłacalna jest sprzedaż świeżych bukietów lawendy na giełdzie rolno – ogrodniczej. Niesprzedane bukiety można ususzyć i sprzedać. Największe zyski przynosi sprzedaż produktów lawendowych, w tym mydeł i innych kosmetyków. Ze względu na różnice w cenie surowca i produktu końcowego, wyroby lawendowe mogą przynieść nawet pięciokrotnie wyższe zyski niż sprzedaż samego surowca. Chcąc zatem zwielokrotnić swoje zyski, warto zastanowić się nad otworzeniem przy plantacji niewielkiego zakładu przetwórstwa, specjalizującego się w wyrobie olejku lawendowego i mydła o zapachu lawendy.
Tekst: Magdalena Lisek